فرش کشمیری؛ شاهکار بادوام و محبوب مشرق زمین
کشمیر شمالی‌ترین ایالت هندوستان است و فرش کشمیری یک فرش دستباف شرقی، از دره کشمیر در هند است که با رنگ‌وبوی صنایع دستی کشمیری پیوند خورده است.
فرش دستباف کشمیری نه فقط در هند بلکه در سراسر جهان معروف است. قالی‌ها یا فرش‌های کشمیر، طرح‌های پیچیده‌ای دارند که عمدتاً به سبک شرقی و گل‌دار، در طیفی از رنگ‌ها، اندازه‌ها و کیفیت‌های مختلف هستند. فرش‌های کشمیر عمدتاً در کشمیر و روستاهای مجاور در بخش‌های روستایی کشمیر بافته می‌شوند.
عناوین این مطلب
تاریخچه فرش کشمیری
کارخانه‌هایی که در زبان محلی کشمیری به آن کرخانا می‌گویند، توسط شاه بدشاه در کشمیر راه‌اندازی شد که منجر به شکوفایی صنعت، در زمینه قالی‌بافی در دره کشمیر شد. اما پس از دوره شاه بدشاه، عقب‌نشینی بزرگی در این زمینه رخ داد که بعداً در زمان حکومت جهانگیر، امپراتور مغول احیا شد.
تاریخچه شکوفایی فرش کشمیری به قرن شانزدهم می‌رسد، زمانی که امپراتوران مغول به کشمیر آمدند. منطقه کشمیر به زمستان‌های سرد معروف است و گرم‌تر کردن و قابل سکونت‌تر کردن کاخ‌های سرد سنگی، یک ضرورت بود.
امپراطوران مغول، فرشبافان درباری را با خود به منطقه کشمیر آوردند که برخی از آنها قالیبافان ایرانی بودند. خانواده‌های فرشباف ایرانی در کشمیر ساکن شدند و تولید فرش کشمیری شروع شد. از آنجایی که تولید فرش کشمیر از دستان فرشبافان ایرانی نشات گرفته است، اکثر طرح‌های فرش کشمیر، به‌طور مشخص شبیه فرش ایرانی اما با برخی تغییرات محلی هستند.
اواسط قرن هجدهم شاهد رشد غیرمنتظره‌ای در صنعت فرش، با افزایش کیفیت و کمیت فرش کشمیر بود. امروزه فرش کشمیری به‌دلیل طراحی و کیفیت منحصربه‌فرد خود شناخته شده‌اند و تولیدکنندگان فرش کشمیر برخی از بهترین فرش‌های ابریشمی جهان را به بازار عرضه می‌کنند.
از دهه ۱۹۵۰، چندین گام برای گسترش تجارت فرش در جامو و کشمیر برداشته شده است. در ابتدا، قالی‌بافی تحت سلطه مردان بود. اما امروزه حتی زنان نیز وارد این عرصه شده‌اند. بافندگان و طراحان شال کشمیری که عمدتاً در مناطق روستایی این ایالت زندگی می‌کنند، برای ارتقای مهارت‌های خود آموزش دیده‌اند. موسسه فناوری فرش هند (IICT) هشت مرکز را در مناطق مختلف کشمیر برای آموزش فرشبافان ایجاد کرده است.
بیشتر بدانید؛ فرش مغولستان زیراندازی نمدین برای یورت‌نشین‌ها
![فرش کشمیری نفیس دستباف]()
ویژگی‌های فرش کشمیر
ویژگی‌های فرش کشمیرفرش کشمیری به غیر از استفاده سنتی به‌عنوان پوشش برای کف، کاربردهای دیگری نیز دارد، مانند استفاده از آن به‌عنوان دیوارکوب.
فرش کشمیری حاصل تلاش جمعی افرادی با اسامی، طراح (به‌نام ناکاش)، رنگرز (به‌نام رنجر)، بافنده (به‌نام کالیمبا) است و در نهایت تاجری که آن را به بازار معرفی می‌کند.
اولین قدم دربافت فرش، تلیم (طرحی) است که در آن نقوش و رنگ‌ها انتخاب می‌شوند. تلیم کد نوشته شده‌ای است که بافندگان باید از آن پیروی کنند و توسط استاد بافنده خوانده می‌شود و دستیاران می‌بافند. در مرحله بعد نخ را برای رنگرزی بیرون می‌فرستند و نخ رنگ‌شده را می‌گذارند تا خشک شود و در معرض هوا و نور خورشید قرار می‌گیرد. در ادامه طرح و نخ‌ها در اختیار بافنده قرار می‌گیرد که با ظرافت و تخصص خود طرح را به واقعیت تبدیل می‌کند.
یک فرش کشمیری باکیفیت باید دستباف و از پشم خالص بافته شود. یعنی پود و تار هر دو از ابریشم خالص هستند. یک فرش کشمیر با کیفیت پایین‌تر ممکن است، از ترکیب پشم، ابریشم مصنوعی و ابریشم بافته شود.
فرش‌های کشمیری را بر اساس مواد به کار رفته در بافت آنها می‌توان به‌صورت زیر دسته‌بندی کرد:
- فرش‌های منگنه: براق هستند و با استفاده از ابریشم مصنوعی یا پنبه تجاری بافته می‌شوند که ابریشم خالص نیست اما نرمی خود را دارد.
- فرش ابریشم در ابریشم: در این فرش‌ها از نخ‌های ابریشم در تار و همچنین پود استفاده می‌شود. ۱۰۰% ابریشم بدون هیچ ماده دیگری که با آن ترکیب شده است، استفاده می‌شود.
- ابریشم روی پنبه: در این فرش‌ها از نخ‌های ابریشمی برای پود و از نخ‌های پنبه‌ای برای تار استفاده می‌شود. بنابراین بافت آنها ترکیبی از ابریشم و پنبه است.
- فرش‌های پشمی: با استفاده از نخ پشم خالص برای پود و تار با دست بافته می‌شوند.
بیشتر بخوانید: زیبایی‌های فرش هندی و داستان شکارها
تکنیک بافت فرش کشمیری
کیفیت فرش کشمیر معمولاً بین ۶۰۰ تا ۹۰۰ گره در هر اینچ مربع است. هر چه تعداد گره‌ها در هر اینچ‌مربع بیشتر باشد، کیفیت، دوام و ارزش فرش کشمیر بیشتر است. برای طرح های پیچیده و پیچیده تر، تولید فرش کشمیر ممکن است ۸ تا ده ماه طول بکشد. از آنجایی که برای تولید فرش کشمیری زمان زیادی صرف می‌شود، قیمت یک فرش به ۸ هزار دلار هم می‌رسد و این عدد غیرمعمول نیست.
مهمترین جنبه تعیین کیفیت و ارزش فرش کشمیری، کیفیت الیاف فرش و همچنین گره‌زدن آن است. فرش کشمیر ابریشم معمولاً با ابریشم توت بافته می‌شود و کیفیت آن بر اساس تعداد گره‌هایی که دارد، آزمایش می‌شود. هر فرشی به ازای ۵۰۰ تا ۹۰۰۰ گره در هر اینچ‌مربع از کیفیت و ماندگاری بسیار بالایی برخوردار است.
فرش کشمیری یک سرمایه‌گذاری مادام‌العمر است؛ شما می‌توانید حداقل ۳۰ سال بدون هیچ‌گونه شکایتی از بافت فرش کشمیر استفاده کنید. فرش کشمیری همیشه ارزش بالایی دارد. اما امروزه به‌دلیل اینکه صنعتگران، بیشتر از پنبه مرسریزه در بافت فرش استفاده می‌کنند، قیمت‌ها تا حدودی کاهش یافته است.
برای دیدن آگهی‌های فرش در دیوار کلیک کنید
پیشنهاد خواندنی؛ فرش نپال؛ میراثی نرم از هیمالیا
طرح‌های فرش معروف کشمیر
بافندگان کشمیری با الهام از قالی‌سازی ایرانی، در ابتدا طرح‌ها و نقوش دام را می‌ساختند که در طبقه‌بندی قالی‌های شرقی قرار گرفتند. با این حال، با گذشت زمان، صنعتگران کشمیری بداهه‌سازی کردند و طرح‌ها و نقوش بومی جدیدتری در این صنعت پر برکت الهام گرفتند. فرش کشمیر به دلیل طرح های زیبا و پیچیده با طیف گسترده ای از رنگ ها شناخته شده است. طرح فرش کشمیر اغلب شامل سبک گل های شرقی است.
برخی از نقوش محبوب مورد استفاده در طرح های فرش کشمیر عبارتند از:
- گلاب‌دار: گل رز کشمیری در این طرح به تصویر کشیده شده است.
- نیلوفر آبی: فرش کشمیر که از این طرح استفاده می‌کند دارای گل‌های نیلوفر به‌عنوان نقوش یا نقش‌هایی با الهام از گل نیلوفر هستند.
- باغ‌دار: این طرح در فرش کشمیر باغ‌ها را به تصویر می‌کشد.
- درخت زندگی: این طرح در فرش کشمیر شامل یک درخت زیبا با پرندگان است.
- بند خاتم: نقوشی با الهام از چوب در قالی‌هایی با این طرح در فرش کشمیر دیده می‌شود.
- صمغ: فرش‌های کشمیری با این طرح دارای نقش و نگار مار هستند.
هر نقش در طرح فرش کشمیری دارای نشانه و معنای خاصی است. به‌عنوان مثال نقش طوطی در فرش کشمیر به زندگی اشاره دارد،
نقش گنجشک به باروری و برداشت خوب، نقش درختانی مانند: درختان خرما، درختان گلابی و درختان انار در فرش کشمیر نشان‌دهنده برکت است، گل سرخ در فرش کشمیری نشانه رفاه است. نقوش حیواناتی مانند: شتر نشان‌دهنده ثروت و خوشبختی است، نقش شیر نشان‌دهنده وفاداری است، نقش‌هایی با حیوانات جنگی بر روی فرش‌های کشمیری، نماد مبارزه ابدی بین خیر و شر است. طاووس، پرنده ملی هند است و نشان‌دهنده سلطنت است.
رنگ‌بندی رایج در فرش کشمیری
در بافت فرش کشمیر، معمولا از رنگ‌های ملایم استفاده می‌شود. فرش‌های کشمیر به داشتن رنگ‌های روشن و جواهر مانند، مثل؛ آبی یاقوت کبود، قرمز یاقوتی، سبز زمردی، آکوامارین، آمیتیست و عاج معروف هستند. به‌طورکلی معمولا در بافت فرش کشمیری از رنگ سیاه پرهیز می‌شود.
- سبز رنگی مذهبی برای مسلمانان است که اغلب در سجاده‌های نماز استفاده می‌شود،
- قرمز نشان‌دهنده فضایل خوب مانند شادی و نشاط است.
- آبی نیلی، نشان‌دهنده تنهایی است.
پیشنهاد خواندنی؛ فرش ایرانی؛ بازمانده‌ای کهن از هنر اصیل ایرانی
تکنیک بافت فرش کشمیر
بافندگی مورد استفاده در قالی‌بافی کشمیر از دو تیر چوبی افقی تشکیل شده است که بین آنها، تارهای پیچی کشیده می‌شود، یک تیر در جلوی بافنده و تیر دوم پشت اولی. تفاوت فرش با سایر قالیچه‌های دستبافت در این است که طول‌های کوتاه نخ یا نخ به زنجیره، بسته می‌شود تا پرز فرش را تشکیل دهد. این‌ها معمولاً گره نامیده می‌شوند، اگرچه بیشتر یک حلقه است تا گره واقعی.
گره‌ها انواع مختلفی دارند و در کشمیر از بافت فارسی و سیستم فارسی معروف به سهنه یا سینه گره در اصل استفاده می‌شود. برای نخ کردن این گره‌ها، از ابزارهای بسیار ساده استفاده می‌شود، شانه چوبی یا فلزی برای فشار دادن گره‌ها و بافتن محکم به یکدیگر و یک قیچی کوتاه برای بریدن پرزهای فرش، پس از اتمام به حالت یکنواخت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فرش‌های جدید کشمیر عمدتاً دارای تار و پود پنبه هستند و رج‌شمار آنها بین ۵۲ تا ۵۷ است. معمولا این فرش‌ها دوپود و لول‌باف هستند. فرش‌های کشمیر در طیف وسیعی از اندازه‌‌های استاندارد بافته می‌شوند، مانند ۲ در۳، ۲ در ۴، ۳ در ۵، ۴ در ۶، ۵ در ۷، ۸ در ۱۰، ۹ در ۱۲. سایزهای دیگر در قالب فرش سفارشی بافته می‌شوند.
فرش کشمیری به‌دلیل استفداه از طرح‌های عجیب‌وغریب و ترکیبی جالب از رنگ‌های کلاسیک، با الهام از دنیای فرهنگی کشمیر، به‌طور گسترده‌ای در سراسر آمریکای شمالی، آسیای‌جنوبی و آسیای‌جنوبی، محبوب هستند و البته در اروپا جذابیت بیشتری دارند.
***