انواع اضافه کاری و هر آنچه که باید درباره قوانین و محاسبه آن بدانید

یکی از موضوعات مهم در محیط کار برای کارمندان و کارگران ایرانی، موضوع اضافه‌کار است. اضافه‌کاری یکی از راه‌های خوب و مناسب برای کسب درآمد بیشتر کارگران و کارمندان است. بنابراین محاسبه اضافه‌‌ کاری و نحوه پرداخت آن یکی از دغدغه‌های همیشگی کارگران و کارمندان بوده است. در این مقاله تلاش می‌کنیم تا تمام جزئیات درباره انواع اضافه کاری و نحوه محاسبه و شکل پرداخت آن را بررسی کنیم.

اضافه‌ کاری چیست؟

برای درک مفهوم انواع اضافه کاری و نحوه محاسبه آن باید ابتدا با تعریف ساعت کاری در قانون کار آشنا شویم. آن‌چنان که در قانون کار تعریف شده است، تمامی کارمندان و کارگران باید ۴۴ ساعت از هفته را در اختیار کارفرمایان خود قرار دهند. طبق ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری زمانی است که کارگر و یا کارمند، زمان و نیروی خود را برای انجام کار در اختیار کارفرما می‌گذارد.

اگر عدد ۴۴ را بر ۶ روز کاری تقسیم کنیم، به عدد ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه در هفته می‌رسیم که در ادارات ایران به طور عرفی ۸ ساعت در روز تعریف شده است؛ بنابراین هر میزان از کار اضافه‌ای که کارفرما بیش از این میزان در روز از کارگر یا کارمند خود بخواهد، اضافه‌ کاری به حساب می‌آید و مشمول محاسبه اضافه‌‌ کاری خواهد بود.

اکنون با آگاهی از این قوانین می‌توانیم اضافه‌کاری را این‌گونه تعریف کنیم:

هر میزان ساعت کاری بیش از آنچه در قانون به‌صورت صریح اعلام شده و یا در طی قرارداد بر آن توافق شده است، اضافه کاری خواهد بود و نحوه محاسبه آن باید متفاوت باشد.

انواع اضافه کاری

اضافه‌ کاری انواع مختلفی دارد که هرکدام به شکل متفاوتی مشمول محاسبه اضافه‌‌ کاری می‌شود. قبل از این‌ که در این بخش انواع اضافه کاری را توضیح دهیم، باید مشخص کنیم کارگر یا کارمند تحت چه شرایطی مشمول اضافه‌ کاری می‌شود و اضافه‌ کاری چه شرایطی دارد. برای اضافه‌کاری باید شرایط ماده ۵۹ قانون کار رعایت شود. این قانون عبارت است از:

الف) موافقت کارگر
ب) پرداخت ۴۰٪ اضافه‌مزد هر ساعت کاری

از آن‌ جایی که در اکثر موارد، حقوق کارگران به‌صورت ماهیانه پرداخت می‌شود، محاسبه دستمزد انواع اضافه کاری هم به‌صورت ماهیانه صورت می‌گیرد.

۱- تعطیل‌کاری

طبق ماده ۶۳ قانون کار، تعطیلات رسمی موجود در تقویم و ۱۱ اردیبهشت به‌عنوان روز کارگر برای کارگران ایرانی روز تعطیل به حساب می‌آید. کار کردن در این روز مشمول محاسبه اضافه‌‌ کاری ۴۰٪ می‌شود.

۲- جمعه‌کاری

طبق ماده ۶۲ قانون کار، روز جمعه برای کارگران روز تعطیل به حساب می‌آید. در روز جمعه چون همه‌جا تعطیل است و خانواده‌ها می‌توانند در کنار یکدیگر از این تعطیلات استفاده کنند، محاسبه اضافه‌‌ کاری در روز جمعه با سایر روزهای تعطیل متفاوت است و هم شامل ۴۰٪ اضافه‌مزد برای جمعه‌کاری و هم شامل ۴۰٪ اضافه‌‌مزد برای تعطیل کاری می‌شود.

۳- شب‌کاری

شب‌کاری یکی دیگر از انواع اضافه کاری به حساب می‌آید؛ با این تفاوت که کارگر در ساعات شب تا صبح فعالیت می‌کند. این امر، کار طاقت‌فرسایی‌ است. کارمند باید با گذشت زمان، خستگی بی‌خوابی را هم متحمل شود.

نحوه محاسبه شب‌کاری به این صورت است: بابت هر ساعت کار در شب، علاوه بر دستمزد ساعت کاری عادی، ۳۵٪ اضافه‌مزد هم به کارگر تعلق خواهد گرفت. البته شب‌کاری فقط به کارگران و کارمندان غیرنوبتی تعلق می‌گیرد.

قانون اضافه‌ کاری در وزارت کار

در قوانین کار وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی چند قانون مشخص در حوزه اضافه‌ کار و محاسبه اضافه‌‌ کاری وجود دارد که در بندهای قبلی به برخی از آنها پرداخته شد و در اینجا به‌طور مختصر به آنها اشاره می‌کنیم.

الف) طبق ماده ۵۹ که در آن شرایط اضافه‌ کاری ذکر شده است، اضافه‌کاری در درجه اول باید با رضایت کارگر باشد و با هر ساعت کار عادی ۴۰٪ اضافه‌‌مزد به کارگر پرداخت شود.

ب) ماده ۶۲ که در آن روز جمعه برای کارگران تعطیل رسمی اعلام شده است، کار کردن کارگران در آن مشمول ۴۰٪ اضافه‌ کار در روز جمعه و ۴۰٪ اضافه‌ کار روز تعطیل می‌شود.

ج) ماده ۶۳ که طبق آن ۱۱ اردیبهشت به‌عنوان روز کارگر برای کارگران تعطیل با مزد است، کار کردن در این روز مشمول ۴۰٪ اضافه‌مزد می‌شود.

د) ماده ۵۶ قانون کار که طبق آن، کارگری که در طول ماه به‌طور نوبتی کار می‌کند و نوبت‌های کار وی در صبح و عصر واقع می‌شود ۱۰٪ و چنانچه نوبت‌ها در صبح و عصر و شب قرار گیرد ۱۵٪ و در صورتی که نوبت‌ها به صبح و شب و یا عصر و شب بیفتد ۲۲٫۵٪ علاوه بر مزد به عنوان فوق‌العاده نوبت کاری دریافت خواهد کرد.

انواع شیفت‌های کاری

قبل از پرداختن به انواع شیفت کاری بهتر است تعریفی از شیفت کاری یا نوبت کاری داشته باشیم. منظور از نوبت کاری، هر نوع کاری است که در خارج از ساعت معمول کار روزانه (۶ صبح الی ۶ بعد از ظهر) انجام شود یا به تعریف دیگر، هر پرسنل در روز موظف است در یک ساعت خاصی در سازمان حاضر شود و تا مدت زمان معینی در سازمان کار کند که این موارد تحت عنوان شیفت کاری تعریف می‌شود.

انواع شیفت‌ کاری عبارت است از:

۱- شیفت‌های ثابت شب

این مورد شامل نوبت کاری در شب و یا انواع دیگر شیفت ثابت مانند شیفت ثابت عصر یا شیفت‌هایی می‌شود که قبل از ساعت ۶ صبح شروع می‌شود.

۲- شیفت‌های چرخشی

در این مورد، زمان کاری از روز به عصر یا روز به شب تغییر می‌کند که به‌صورت هفتگی یا ماهیانه است.

۳. شیفت کاری فشرده هفتگی

این مورد شامل کار ۳ الی ۴روزه با مدت زمان ۱۰ تا ۱۲ ساعت می‌شود.

طبق ماده ۵۶ قانون کار، مزایای شیفت صبح و عصر ۱۰ درصد، مازاد دستمزد نوبت‌های صبح، شب و عصر ۱۵ درصد و مزایای علاوه بر مزد نوبت صبح و شب ۲۲٫۵ درصد است. درصد اضافه حقوق نوبت شب و عصر هم ۲۲٫۵ است.

ساعت کار کارگران طبق قانون کار

طبق ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کار کارگران اینطور تعریف شده است: ساعت کار در این قانون مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد . به غیر از مواردی که در این قانون مستثنی شده است، ساعات کار کارگران در شبانه‌روز نباید از ۸ ساعت تجاوز نماید. در تبصره یک این ماده قانون آمده است:

کارفرما با توافق کارگران، یا نماینده یا نمایندگان قانونی آنان، می‌تواند ساعات کار را در بعضی از روزهای هفته کمتر از میزان مقرر و در دیگر روزها اضافه بر این میزان تعیین کند؛ به شرط آن که مجموع ساعات کار هر هفته از ۴۴ ساعت تجاوز نکند.

در ماده ۵۲ هم برای کارهای سخت زیرزمینی آمده است:

در کارهای سخت و زیان‌آور و زیرزمینی، ساعات کار نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز نماید.

فرمول و نرخ ساعت اضافه‌کاری

فرمول و نرخ اضافه‌کاری در سال ۱۴۰۱ به شرح زیر است:
ضریب اضافه‌کاری مطابق قانون کار برابر با ۱٫۴ است؛ یعنی فرد بابت هر ساعت اضافه‌کار، ۴۰ درصد بیشتر از دستمزد یک ساعت کار عادی دریافت می‌کند و نرخ اضافه‌ کاری برابر با حقوق پایه فرد و یا جمع حقوق پایه، حق مسکن و حق بن فرد با‌توجه ‌به نظر کارفرما است.

طبق این تعریف به فرمول زیر می‌رسیم:

کارکرد اضافه‌کاری × ۱٫۴ × (۲۲۰ ÷ (حق مسکن در حکم + حق بن در حکم + حقوق پایه در حکم)) = دستمزد اضافه‌کاری

برای روشن‌تر شدن موضوع محاسبه اضافه‌‌ کاری، ۳ نمونه از نحوه استفاده این فرمول را برای شما شرح می‌دهیم:

شغل‌هایی که از یک شرکت یا نهاد (اعم از دولتی و خصوصی) حقوق ثابت دریافت می‌کنند و ساعت کار ثابت و مشخصی دارند، اضافه‌کار دریافت می‌کنند. همچنین افرادی که قراردادهای کاری منطبق با قوانین وزارت کار با شرکت‌ها و نهادها امضا می‌کنند، مشمول محاسبه اضافه‌‌ کاری می‌شوند. کارمندان، کارگران، بخشی از نظامیان و … بخشی از مشاغلی هستند که اضافه‌کار دریافت می‌کنند.

چه شغل‌هایی اضافه کار دریافت نمی‌کنند؟

شغل‌های آزادی که نه حقوق ثابت از جایی دریافت می‌کنند و نه ساعت کار مشخصی دارند، مشمول محاسبه اضافه‌‌ کاری نمی‌شود. همچنین این افراد قراردادی که منطبق بر قوانین وزارت کشور باشد با شرکت‌ها و نهادها ندارند. مشاغل آزاد، اینترنتی، فریلنسری و … از جمله این مشاغل هستند.

جمع‌بندی

اضافه کاری مانند ساعات کار ماهانه قوانینی دارد و کارفرما برای محول نمودن اضافه‌کار به کارمندانش، باید بر اساس قوانین وزارت کار عمل کند. بنابراین اگر حقوق ثابت دریافت می‌کنید و ساعت کار مشخصی دارید، به موارد گفته شده در مطلب بالا دقت داشته باشید تا حقوقی را دریافت کنید که استحقاقش را دارید.

در این مقاله سعی کردیم به تعریف انواع و نحوه محاسبه اضافه‌‌ کاری بپردازیم. آیا موضوع دیگری هست که به آن اشاره نکرده باشیم؟ سپاس‌گزار خواهیم بود اگر نکات و تجربیات خودتان را با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.

جدیدترین آگهی‌های استخدام را ببینید